TORUNIANA

Profesor Janusz Małłek [...] od lat studenckich na UMK w Toruniu specjalizował się w tematyce Prus Książęcych lub wręcz „obojga Prus”. Ilekroć przenosił swe zainteresowania na teren Prus sąsiednich – a więc na ziemię rodzinna Mikołaja Kopernika – tylekroć starał się protestować stare nawyki historiografii polskiej , która w ślad za dawnymi historykami niemieckimi określa tę ziemię mianem „Prus Królewskich” […]. Nie były to […] jakieś wyimaginowane „Prusy Królewskie”, lecz wprost Prusy Polskie – dowodzi profesor Janusz Małłek. […] Cała słuszność powyższego stanowiska uwidacznia się w drugiej części szkiców poświęconych już bezpośrednio naszemu Astronomowi. Z tego punktu widzenia w sposób naturalny i zrozumiały przedstawia się demonstrowana przez Kopernika wielokrotnie, w różnych aspektach i sytuacjach, jego orientacja polityczna jako wiernego królowi obywatela państwa polskiego.
Ze Wstępu dr. Jerzego Sikorskiego

Wybitny historyk francuski Fernand Braudel w swoich pracach o Morzu Śródziemnym stwierdził, że dla zrozumienia działań nawet pojedynczego człowieka konieczny jest szeroki kontekst, jaki tworzą przestrzeń i środowisko społeczne, w którym toczy swoje życie główny bohater. Dla Braudela Filip II, król Hiszpanii, stał się więc tylko pretekstem do analizy całej cywilizacji Morza Śródziemnego w jego czasach. W prezentowanej książce autor posługuje się metodą Braudela, ale odnosi ją do Mikołaja Kopernika – uczonego. Jego biografia pozostaje na marginesie tych rozważań – zdecydowanie ciekawszy dla autora jest bowiem ów kontekst przestrzenny i społeczny, który musiał w jakiejś mierze kształtować osobowość Mikołaja Kopernika i jego horyzonty intelektualne. Kontekst ten tworzą biogramy toruńskich rodzin spokrewnionych i spowinowaconych z astronomem oraz zupełnie odmienna od dotychczas prezentowanych genealogia rodziny Koperników. Autor przedstawia też nowe ustalenia dotyczące pierwszego, toruńskiego okresu życia Mikołaja Kopernika.

„Nowy to rodzaj malarstwa. Tu nie drzewo, nie miedź, nie płótno przedstawia te obrazy, ale niebo barwy, nawet podczas najciemniejszej nocy widziane". Tymi właśnie słowami prof. Jan Brożek, doktor medycyny i bakałarz teologii Akademii Jagiellońskiej, opisał w swojej dedykacji odnaleziony we Fromborku poemat religijny Septem sidera, który w 1629 roku wydał jako autentyczne dzieło Mikołaja Kopernika i przesłał Jego Świątobliwości papieżowi Urbanowi VIII. To dla nas zaszczyt, że dzięki życzliwości Biblioteki Jagiellońskiej możemy w niniejszej publikacji umieścić faksymile całości pierwszego wydania, znajdującego się w zbiorach krakowskiej wszechnicy pod sygnaturą nr 1474 I.
Nawet jeżeli już dzisiaj wiadomo, że dzieło to nie wyszło sp od ręki toruńskiego Astronoma, to jednak możemy sądzić, że poezja nie była mu obca. Jego zaś wielkość naukowa i wiekopomne dzieło będą inspirowały zapewne jeszcze niejedno pokolenie. Niechaj więc poszukiwania w obszarze działalności Kopernika i jego spuścizny nie gasną, dając nam wszystkim poczucie obcowania z wielkością ludzkiego ducha i możliwościami jego rozwoju.
Redaktorzy niniejszej publikacji pragną w tym miejscu serdecznie podziękować wielu osobom, dzięki których życzliwości i pomocy mógł być zrealizowany pomysł wydania poematu

Septem sidera z tak licznymi przekładami na języki nowożytne. Jest to efekt wspólnej pracy i zrozumienia, że w społeczności uniwersyteckiej umysły poszczególnych badaczy mogą nie tylko być obok siebie, ale działać razem w imię tego, co przyczynia się do dobra nas wszystkich.
[...] Na koniec pragniemy wspomnieć, iż toruńskie zainteresowanie dziełem Septem sidera sięga czasu wizyty papieża Jana Pawła II w naszym grodzie 7 czerwca 1999 roku. To wtedy bowiem radosna i z entuzjazmem podjęta praca alumnów Wyższego Seminarium Duchownego w Toruniu nad wydaniem tego poematu została zwieńczona okolicznościową publikacją i wręczeniem jej Jego Świątobliwości. Obecne wydanie powstało z okazji obchodów 65-lecia Uniwersytetu Mikołaja Kopernika i kończącego się 19 lutego 2010 roku - w dniu urodzin patrona naszej Uczelni - Międzynarodowego Roku Astronomicznego i stąd jego szczególna oprawa edytorska.
Oddając do rąk czytelnika to specjalne wydanie Septem sidera, mamy nadzieję, że jego forma i treść pobudzą go do własnych refleksji. Aby wniknąć w atmosferę utworu, pragniemy przytoczyć słowa, które lekarz toruński dr Melchior Pirnesius, wybrawszy je z Carmina autorstwa Eneasza Sylwiusza Piccolominiego (biskupa warmińskiego,późniejszego papieża Piusa II), umieścił na portrecie Mikołaja Kopernika, pochodzącym z epitafium (ok. 1580 r.) z katedry śś. Janów w Toruniu. Są one wyrazem naszej wdzięczności wobec wielkości dzieła, które Septem sidera odkrywa, a brzmią następująco:

Non parem Paulo gratiam
Requiro veniam Petri neque posco,
Set quam in crucis ligno dederas latroni
Sedulus oro.

[Nie proszę o łaskę równą Pawłowi,
Ani o przebaczenie, jakie otrzymał Piotr,
Tylko o taką, jaką na drzewie krzyża udzieliłeś łotrowi,
Ustawicznie błagam].

Niech prezentowany tutaj utwór, przypisywany przez wiele wieków Mikołajowi Kopernikowi, kierujący nasz wzrok ku gwiazdom, sprawi, że także w życiu każdego z nas prawda rozbłyśnie wśród błędów, dobro zwycięży zło, a piękno st anie się chwałą każdego człowieka.

Ireneusz Mikołajczyk