HUMANISTYKA

Czy możliwe jest dziś utrzymywanie równowagi, a jeśli tak, to dzięki czemu? Jakie są strategie jej zachowywania w świecie, który nieustannie nas z niej wytrąca przez swoje niekonsekwencje, zaburzenia rozwojowe, nierówności, mody i wirusowe trendy konsumpcyjne? Jak w sytuacji niestabilności zachowują się jednostki i zbiorowości? Czy zawsze starają się utrzymać równowagę, czy też przeciwnie, preferują jej czasową lub permanentną utratę?

Napięcie pomiędzy równowagą i jej brakiem, które doskonale wyraża metafora błędnika, sprawia, że zajmowanie się nim niekoniecznie musi być traktowane jako celebracja któregoś z tych dwu stanów, a co za tym idzie, opowiadanie się za tym, co reakcyjne, bądź za tym, co postępowe. Przeciwnie – wychodzimy z założenia, że powinien nas raczej interesować proces mediowania pomiędzy równowagą a jej brakiem. To w nim najpełniej bowiem wyraża się istota wszystkiego, co żyje.

Książka Deindywiduacja. Socjologia zachowań zbiorowych pod redakcją Marka Krajewskiego jest powrotem do porzuconego przez nowoczesne nauki społeczne paradygmatu wyjaśniania życia zbiorowego. W tej perspektywie w jego centrum nie znajduje się autonomiczny, racjonalny podmiot, ale naśladowca, dla którego jednym źródłem informacji są zachowania innych. To właśnie naśladowca działa w czasie pogromów i linczów; dzięki niemu upowszechniają się mody i internetowe memy; to on podtrzymuje i zmienia obyczaje. Naśladowca nigdy nie działa sam, zawsze z innymi i chociaż zachowują się oni w sposób podobny to tworzą coś, czego nikt z nich nie planował, co zaskakuje i często zagraża ich egzystencji.

Proponowany w książce model wyjaśniania życia społecznego dziś wydaje się szczególnie aktualny. Im bardziej złożony jest świat, im gęstsze jest społeczeństwo i sieci komunikacyjne, tym większą rolę zdają się odgrywać właśnie zachowania zbiorowe. Zachowania, w których każdy z nas uczestniczy, ale których nikt nie kontroluje.

Pierwsza część książki poświęcona jest opisowi przykładów procesu indywiduacji o odmiennej społecznej doniosłości, zachodzących w bardzo różnych sferach życia, ale podobnych do siebie pod względem mechanizmu, który je uruchamia, i skutków, które wywołują. Wśród opisywanych zjawisk znalazły się tak ważne społecznie zdarzenia, jak pogrom kielecki w 1946 roku czy cud fatimski, ale i współczesne, pozornie marginalne zjawiska, takie jak moda na ugg boots, flash moby czy bransoletki Power Balance. Zapis analizy rezultatów badań, przeprowadzonych w oparciu o te przypadki, zostały zamieszczone w drugiej części książki, zatytułowanej Analizy deindywiduacji. 

Ze wstępu Marka Krajewskiego:
„Wspólną cechą wszystkich tych zjawisk, które można określić mianem deindywiduacji, jest to, że, po pierwsze, prowadzą one do krótkotrwałego upodobnienia zachowań, sposobów reagowania, ekspresji i emocji jednostek, które biorą w nich udział, a które to jednostki na co dzień różnią się pod względem istotnych cech społecznych; po drugie - trudno jest wyjaśnić te fenomeny, opierając się na klasycznym modelu myślenia o regulowaniu zachowań jednostek. W klasycznej myśli socjologicznej tego rodzaju działania i zjawiska były najczęściej traktowane jako dewiacje, odstępstwa od normy i kurioza, co prawda pojawiające się stosunkowo rzadko, ale niebezpieczne, a więc też takie, którym należy przeciwdziałać.”

Zbiór tekstów i analiz socjologicznych zjawiska deindywiduacji ukazał się w serii kieszonkowej wydawnictwa Fundacji Bęc Zmiana.

Oś oraz istotę publikacji stanowi spotkanie Wienera i Starskiej, twórczych osobowości pochodzących z dwóch różnych światów. Okazało się, że osadzeni w tak różnych dyskursach Starska i Wiener, mają bardzo podobne intuicje dotyczące społeczeństwa i komunikacji.
Książka dwujęzyczna, w języku polskim i angielskim.

Janek Simon i Szymon Wichary – artysta oraz psycholog – wyjaśniają zawiłości ludzkiej psychiki dającej wiarę niezliczonej ilości metod pozwalających odnieść sukces w grach liczbowych. Szukanie sensu w bezsensie, wiary, nadziei jest tu zarówno światełkiem w tunelu, jedyną szansą dla osób, którym nie pozostała już żadna inna opcja poprawienia swojego statusu, jak również próbą znalezienia drogi na skróty, pozwalającą zdobyć nieskończoną przewagę nad innymi.

Spis treści:
Graficzne opracowanie systemów totolotka, Janek Simon
Statystyczne badania nad skutecznością modlitwy, Francis Galton
Gry losowe, G. Graham Burnett
Zmagania umysłu ze światem. Opowieść o kilku prostych mechanizamach. Szymon Wichary

Góry Warszawskie zostały pomyślane jako publiczny grand project - wyniosły i piękny jak piramidy, ale praktyczny jak autostrady i zapory. W rzeczy samej będą zaporą, która zatrzyma sprawl - bezładny rozrost przedmieść - i zmusi miasto do zagęszczania się w obecnych granicach. Dziś jedyną granicą dla sprawlu jest wciąż uciekający horyzont. Nie ma żadnej bariery naturalnej ani prawnej. Może szybciej niż prawo, uda się poprawić przyrodę?
Książka dwujęzyczna, w języku polskim i angielskim.

Działanie Kasi Fudakowski oraz wspierającego ją astrofizyka Davida Alvareza Castillo, wizualizuje konieczność przemyślenia tradycyjnego pojęcia obiektywności. Za pomocą paraleli badań semantycznych oraz teorii kwantowej wkraczają w paradoksalny i szokujący obszar tego, co kryje się poza sztywnymi ramami budowanych przez nas systemów myślowych.
Książka dwujęzyczna, w języku polskim i angielskim.

 Czym jest kapitalizm i skąd się wziął? Porywająca opowieść o systemie, który na naszych oczach odchodzi w przeszłość.
Czy nowoczesność, indywidualizm i miejskość są rzeczywiście europejskimi wynalazkami? Czy kapitalizm powstał wraz z brytyjską rewolucją przemysłową? Czy rok 1989 faktycznie był przełomowy, a Amerykanie wygrali zimną wojnę? W którym momencie ludzie zamieszkujący tereny współczesnej Polski wkroczyli w nurt globalnych dziejów? Najczęstsze odpowiedzi na tego rodzaju pytania prowadzą nas w te same miejsca. Ze względu na to, że nasza zbiorowa uwaga była przez długi czas skierowana na Zachód, przez jego pryzmat patrzyliśmy na samych siebie. Ta książka pozwala spojrzeć na nas samych z nowej, globalnej perspektywy.
„Autor odkrywa przed nami nieznaną, zaskakującą historię kapitalizmu, a w konsekwencji także alternatywne dzieje pieniądza, przemysłu, własności, pracy, chłopów i miasta. Nie otrzymujemy kolejnej wersji «moralnej krucjaty» przeciw kapitalizmowi; stawką bowiem jest próba ukazania jego mechanizmów i skomplikowanej (poli)genezy. Autor pracy pewnie prowadzi nas przez pajęczynę bardzo różnych miejsc, takich jak Kalahari i Kurpie, Detroit i Giecz, Dubaj i Łódź. Śledzi ich powiązania, czasem bardzo dyskretne. Przekonujemy się, że kapitalizm wynajdywano wielokrotnie i to bynajmniej nie w ramach «starego świata», ale gdzie indziej, w przestrzeni cywilizacji chińskiej i arabskiej, dla której Europa była regionem peryferyjnym, ubogim, niezbyt atrakcyjnym. Znaczącym walorem książki jest i to, że została napisana dobrą, komunikatywną, a czasem też piękną polszczyzną”.
- prof. Waldemar Kuligowski

W ciągu ostatniego dziesięciolecia Unia Europejska popadła w przewlekły kryzys polityczny i ekonomiczny. Na planie politycznym Europa traci publiczne poparcie. Konstytucja europejska została odrzucona przez mieszkańców kilku państw członkowskich wspólnoty. Politykę europejską postrzega się jako nie dość demokratyczną, a Bruksela kojarzy się z biurokracją i brakiem transparentności. Na planie gospodarczym, od czasów kryzysu finansowego w 2008 roku, spada poziom wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi. Wiara we wspólną walutę euro nie jest już czymś oczywistym, podobnie jak poczucie solidarności pomiędzy poszczególnymi krajami. 

Lektura analiz i dyskusji dotyczących kryzysu każe stwierdzić, że ograniczają się one zwykle do roztrząsania kwestii gospodarczych i społecznych. W zbiorze tekstów No Culture, No Europe, który w polskim tłumaczeniu ukazuje się z przedmową Kuby Szredera, interdyscyplinarny zespół teoretyków, artystów i naukowców formułuje tezę, że prowadzone polemiki pomijają istotny element życia społecznego – kulturę. Co więcej, autorzy tekstów wybranych przez Pascala Gielena, redaktora książki i dyrektora centrum badawczego Arts in Society, uważają brak zainteresowania kulturą za główną przyczynę trawiącego Unię kryzysu. Koniec kultury, koniec Europy nie służy jedynie krytycznej analizie obecnej sytuacji – wielu autorów proponuje również wprowadzenie konkretnych zmian.

Polska kultura wizualna wciąż jest obszarem słabo rozpoznanym i niedowartościowanym. Obraz historycznie ustępuje znaczenia słowu, nieczęsto stając się przedmiotem rozważań teoretycznych, wizje i widzenia są raczej domeną literatury, kompetencje wizualne społeczeństwa polskiego są zwykle nisko oceniane, a jego praktyki bywają określane jako estetyczna nędza, nadmiar lub nuda. Dwutomowy zbiór, obejmujący (1) teksty i obrazy źródłowe (od Abramowskiego po Hansena, od Rydet po Leśmiana) wraz z komentarzami oraz (2) autorskie hasła dotyczące praktyk widzenia (od obrazu do widowni, od bilbordu do melodramatu, od Pałacu po podróbkę), jest próbą zmierzenia się z tymi uprzedzeniami.

dr hab. Iwona Kurz – wykładowczyni w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego, zajmuje się historią nowoczesnej kultury polskiej w perspektywie wizualnej, antropologią kultury wizualnej oraz problematyką ciała i gender. Autorka książki Twarze w tłumie (2005, nominacja do Nagrody Nike, Nagroda im. Bolesława Michałka za najlepszą książkę filmoznawczą), współautorka książek Obyczaje polskie. Wiek XX w krótkich hasłach (2008), Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej, Ekspozycje nowoczesności. Wystawy a doświadczanie procesów modernizacyjnych w Polsce 1821–1929, redaktorka tomu Film i historia (2008), współredaktorka Antropologii ciała (2008) oraz Antropologii kultury wizualnej(2012). Redaguje pismo „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej”.

Jak tworzyć wspólnotę bez narzucania gotowych rozwiązań? Książka Magdaleny Matysek-Imielińskiej w „Serii kieszonkowej” Bęc Zmiany

Jak dbać o dobro wspólne w społeczeństwie kapitalistycznym opartym na konkurencji? Jak tworzyć wspólnotę bez narzucania gotowych rozwiązań? Jakie są granice eksperymentów społecznych? Pytania te, aktualne i dzisiaj, były stawiane przez twórców WSM założonej w 1921 r.

Książka składa się więc z trzech nakładających się warstw. Pierwsza z nich to opis powstania ewolucji projektu WSM, a jednocześnie przypomnienie ogromnego dorobku myśli lewicowej z okresu międzywojennego. Druga dotyczy koncepcji miasta, granic tworzenia wspólnoty miejskiej. Trzecia obejmuje zasadnicze kwestie nowoczesności, dotyka sporu o nowoczesność i o prawomocność sięgania po rozwiązania społeczne z tamtej epoki. Te trzy wątki splatają się w spójną narrację, która pozwala uświadomić sobie zawiłe kwestie związane z tematyką miejską.

Prof. dr hab. Leszek Koczanowicz, Uniwersytet SWPS (fragment recenzji)

Czy doświadczenie przemijania może stać się źródłem praktyki oporu? To podstawowe pytanie stawiane przez Pawła Mościckiego w tekście, którego głównym bohaterem jest Guy Debord — francuski pisarz, filmowiec, filozof i strateg. Książka ukazuje czas i historię jako pole konfliktu politycznego, prawdziwej wojny na obrazy, słowa, cytaty i gesty, jaką Debord wypowiedział otaczającemu go „społeczeństwu spektaklu”.

Jednocześnie autor próbuje wydobyć z analiz jego myśli i działalności rozmaite figury doświadczenia historycznego oraz formy przeżywania czasu zawierające w sobie polemiczny ładunek i utopijną obietnicę. Oprócz teoretycznych rozważań poświęconych nieodwracalności czasu znaleźć tu można również refleksje o nocnych wędrówkach przez miasto i tworzonych na tej podstawie mapach, o płynności czasu i jego bezpowrotnym traceniu, rewolucji i pogodzie, cytowaniu i wspominaniu, przyjaźni i przypadku.